Κι όμως, υπήρξε!
Το όνομά του ήταν Παναγιώτης Ποταγός και είναι ο μοναδικός Έλληνας εξερευνητής του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Αρκαδία (Βυτίνα) το 1838 ή το 1839. Σπούδασε γιατρός αλλά άσκησε το επάγγελμά του ελάχιστο χρόνο.
Παθιασμένος με τις εξερευνήσεις ξεκινά τα μεγάλα του ταξίδια το 1867. Θα κάνει τρία μεγάλα ταξίδια:
1. το πρώτο ήταν ένας τεράστιος κύκλος: Ελλάδα, Συρία, Ιράκ, Περσία, Αφγανιστάν, Ινδικός Καύκασος, Παμίρ, έρημος Γκόμπι, Βόρεια Κίνα, Μογγολία και τελικά Ανατολική Σιβηρία. Θα γυρίσει στην Ευρώπη μέσα από τη Ρωσία και απ’ τη Μόσχα θα φτάσει στην Αγία Πετρούπολη, στην Οδησσό και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη.
2. Θα ξεκινήσει το δεύτερο ταξίδι του από τη Θεσσαλονίκη με κατεύθυνση το Σουέζ, στην Αίγυπτο. Από εκεί θα συνεχίσει στην Ινδία, στο Αφγανιστάν, μετά στο σημερινό Πακιστάν, στην Περσία και στο τέλος θα γυρίσει στην Αίγυπτο (από όπου θα ξεκινήσει το τρίτο του ταξίδι).
3. Απ’ την Αίγυπτο, μέσω του Νείλου, θα κατευθυνθεί προς τα νότια, αρχικά προς το Σουδάν και από εκεί στο τότε τεράστιο σε έκταση Κονγκό (το οποίο δεκαετίες αργότερα “έσπασε” σε 3-4 χώρες). Πιο μεγάλη του ανακάλυψη ήταν αυτή του ποταμού M’bomou που σήμερα χωρίζει το Κονγκό από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Το συγκεκριμένο ποτάμι βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά της Αφρικής και ο Ποταγός ήταν αυτός που έφτασε πιο βαθιά στην περιοχή από οποιονδήποτε άλλο Ευρωπαίο. Θα επιστρέψει στην Αίγυπτο πάλι χρησιμοποιώντας το Νείλο.
Ο Ποταγός ήταν ιδιαίτερα τυχερός όσον αφορά τα ταξίδια του στην Κεντρική Ασία: αναζητώντας στοιχεία που έχουν να κάνουν με τον ελληνικό πολιτισμό και το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου απ’ τη συγκεκριμένη περιοχή, έφτασε σε περιοχές που ζούσαν φυλές που ισχυρίζονταν ότι είχαν άμεση σχέση με τον Μεγαλέξανδρο. Και ήταν τυχερός επειδή πρόλαβε να ανακαλύψει στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού προτού αυτά να καταστραφούν από τον εξισλαμισμό φυλών και μνημείων που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα. Στην ουσία σκοπός του ήταν να ακολουθήσει την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, απ’ την αρχή μέχρι το τέλος της. Αλλά πήγε μακρύτερα!
Στην Ελλάδα το έργο του δεν εκτιμήθηκε όπως έπρεπε (δεν βλέπουμε και τίποτε καινούργιο σε αυτή την αντιμετώπιση).
Στο εξωτερικό οι Άγγλοι δεν τον ήθελαν – τον θεωρούσαν αναξιόπιστο επειδή δεν έκανε χρήση “αποδεκτών” μέσων της εποχής, επειδή αμφισβήτησε “έγκυρους” Βρετανούς εξερευνητές της εποχή τους αλλά και επειδή λειτουργούσε όχι ως αποικιοκράτης (όπως έκαναν οι Βρετανοί εξερευνητές).
Αναγνώριση βρήκε μόνο από τους Γάλλους, που στο τέλος εξέδωσαν και το ένα από τα βιβλία που είχε γράψει (το οποίο είχε εκδοθεί νωρίτερα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετά από πολλές περιπέτειες). Το δεύτερο βιβλίο του δεν εκδόθηκε ποτέ για οικονομικούς λόγους αλλά και επειδή – σύμφωνα με τον Φώτη Κόντογλου – καταστράφηκαν μετά το θάνατό του όλες οι σημειώσεις του.
Τον εμφύλιο στο Αφγανιστάν προσπάθησε να τον σταματήσει κατά τη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού του. Πολεμούσαν μεταξύ τους τα παιδιά του βασιλιά της περιοχής, με τον οποίο ο Ποταγός είχε συνάψει φιλικές σχέσεις ήδη από το πρώτο ταξίδι του. Και αυτό επειδή το κατάφερε επειδή ήταν Έλληνας, άρα είχε ένα από τα καλύτερα “διαβατήρια” στην Κεντρική Ασία και στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το Αφγανιστάν.
Οι ντόπιοι φύλαρχοι και βασιλιάδες και ο λαός τον αντιμετώπιζαν συνήθως με σεβασμό. Άλλωστε έρχονταν από τη χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (την οποία ορισμένοι εκεί θεωρούσαν ότι την κατάπιε η θάλασσα). Είχε το κύρος του απόγονου του Μεγαλέξανδρου αλλά και τη φήμη κάποιου που έφτασε στην περιοχή όχι ως αποικιοκράτης αλλά ως εξερευνητής.