Μια ακόμη τραπεζική ανακεφαλαιοποίηση βρίσκεται επί θύραις, τη φορά αυτή ως μέρος του τρίτου Μνημονίου και υπό την πολιτική αιγίδα του ΣΥΡΙΖΑ. Πολύς λόγος γίνεται για την “τελική” πράξη του τραπεζικού δράματος που θα ανοίξει επιτέλους το δρόμο της ανάπτυξης. Τα πράγματα είναι δυστυχώς πολύ διαφορετικά.
Η νέα ανακεφαλαιοποίηση θα παγιοποιήσει την προβληματική κατάσταση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, το οποίο παραμένει ο μέγας ασθενής της ελληνικής οικονομίας. Τα δύο πρώτα Μνημόνια άλλαξαν τα τραπεζικά πράγματα επί τα χείρω και φυσικά με σημαντικό δανειακό κόστος για τον ελληνικό λαό.
Το τρίτο θα αποτελειώσει την καταστροφή.
Η ανακεφαλαιοποίηση βασίζεται σε μελέτη που μόλις δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία έτυχε μεγάλης προβολής από τα ελληνικά ΜΜΕ. Για τις τέσσερις ελληνικές “συστημικές” τράπεζες (Πειραιώς, Εθνική, Alpha και Eurobank), οι οποίες καλύπτουν το 90% του συστήματος, η μελέτη δείχνει ότι:
- Τον Ιούνιο του 2015 η ποιότητα των δανείων των “συστημικών” τραπεζών ήταν σημαντικά χειρότερη από το 2014. Κύριος λόγος της επιδείνωσης ήταν η εκ νέου αντιστροφή της πορείας της οικονομίας, η οποία ήταν ήδη σε τραγική κατάσταση. Η αύξηση των προβληματικών δανείων απαιτεί άμεσα 9,2 δις για την κάλυψή τους.
- Στη βάση αυτής της επιδείνωσης, εκτιμήθηκαν δύο σενάρια για την πιθανή πορεία των τραπεζών το 2015-17, το “βασικό” και το “κακό”. Και τα δύο θεωρούν ότι θα υπάρξει ύφεση και πτώση των τιμών των ακινήτων (κατοικίες) το 2015-17. Η διαφορά τους είναι ότι το “κακό” υποθέτει πολύ χειρότερα μεγέθη από το “βασικό”.
- Με το “βασικό” σενάριο οι τράπεζες θα χρειαστούν 4,4 δις για να αναπληρώσουν τις ζημίες και με το “κακό” 14,4 δις. Συγκεκριμένα, με το “βασικό” (και στρογγυλεύοντας) η Πειραιώς θα χρειαστεί κεφάλαιο 2,2 δις, η Εθνική 1,6 δις, η Alpha 0,3 δις και η Eurobank 0,3 δις. Με το “κακό” η Πειραιώς θα χρειαστεί κεφάλαιο 4,9 δις, η Εθνική 4,6 δις, η Alpha 2,7 δις και η Eurobank 2,1 δις.
Το πώς θα αναπληρωθεί το κεφάλαιο είναι επιλογή της ελληνικής πλευράς. Η στρατηγική που φαίνεται να προκρίνεται από τις τράπεζες και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ είναι να εξασφαλιστεί τουλάχιστον το ποσό για το “βασικό” σενάριο από ιδιώτες επενδυτές. Οι ανακοινώσεις των τραπεζών είναι ότι οι ανάγκες του “βασικού” σεναρίου θα καλυφθούν κυρίως με ανταλλαγή ομολογιακών τίτλων και έκδοση νέων μετοχών. Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας θα καλύψει οποιοδήποτε κενό προκύψει μέχρι τα 14,4 δις, δηλαδή ίσως και 10 δις, με νέο δημόσιο δανεισμό, αγοράζοντας ειδικές μετατρέψιμες ομολογίες και κοινές μετοχές από τις τράπεζες σε αναλογία 75%-25%. Ο διακηρυγμένος – μνημονιακός και κυβερνητικός – στόχος είναι να αποχωρήσει το Δημόσιο και να ενισχυθεί ο ιδιωτικός χαρακτήρας των τραπεζών.
Το μήνυμα που εκπέμπεται από την κυβέρνηση, τις τράπεζες, τον ΣΕΒ, τα ΜΜΕ και άλλους θεσμικούς παράγοντες είναι ξεκάθαρο: τα πράγματα στο τραπεζικό σύστημα είναι υπό έλεγχο, ας κάνουμε μια τελική προσπάθεια όλοι μαζί, έστω και με νέο δημόσιο δανεισμό. Μετά θα περάσουμε επιτέλους στη στήριξη της ανάπτυξης από ισχυρές και – κυρίως – ιδιωτικές τράπεζες.
Την ωραία ατμόσφαιρα χαλάει η Πειραιώς, η οποία έχει και τις μεγαλύτερες κεφαλαιακές ανάγκες, δεδομένου ότι δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο πως θα πετύχει την ανακεφαλαιοποίηση. Από κοντά και η Εθνική, η οποία ανακοίνωσε ότι θα καλύψει μέρος των αναγκών της πουλώντας τη Finansbank, τη θυγατρική της στην Τουρκία, δηλαδή το πιο κερδοφόρο κομμάτι της στην πιο δυναμική περιφερειακή αγορά. Για όσους έχουν επίγνωση του καταστροφικού ρόλου τραπεζών τα τελευταία χρόνια, αυτά και μόνο αρκούν για μια ψυχραιμότερη εκτίμηση του τι πραγματικά συμβαίνει.
Η έκθεση της ΕΚΤ είναι εξαιρετικά κατατοπιστική όσον αφορά τη δράση της καθεμιάς από τις “συστημικές” τράπεζες. Για κάποιον περίεργο λόγο, τα όσα αποκαλύπτει δεν έτυχαν προβολής στη ελληνική “δημόσια συζήτηση”. Πιο συγκεκριμένα, τα 9,2 δις της “τρύπας” που η έκθεση αποκάλυψε στους ισολογισμούς των τραπεζών τον Ιούνιο του 2015 κατανέμονται ως εξής:
- Πειραιώς 3,2 δις
- Εθνική 2,3 δις
- Eurobank 1,9 δις
- Alpha 1,7 δις
Ο κύριος όγκος του ποσού αυτού στην περίπτωση της Πειραιώς είναι δάνεια σε μεγάλες επιχειρήσεις (2,3 δις), όπως και στην περίπτωση της Εθνικής (1,4 δις). Το υπόλοιπο για τις δύο αυτές τράπεζες είναι κυρίως στεγαστικά δάνεια. Στην περίπτωση της Eurobank και της Alpha τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τα (αρκετά μικρότερα) ποσά και των δύο είναι χωρισμένα σχεδόν ακριβώς στη μέση ανάμεσα σε δάνεια σε μεγάλες επιχειρήσεις και στεγαστικά.
Το συμπέρασμα είναι απλό και καθαρό: η Πειραιώς και η Εθνική – ιδίως η πρώτη – είναι τράπεζες που έχουν αποτύχει παταγωδώς στη βασική τραπεζική λειτουργία, δηλαδή στον έλεγχο της ποιότητας των δανείων. Το τελευταίο διάστημα δάνεισαν αφειδώς σε μεγάλες επιχειρήσεις, χωρίς αποτελεσματικά οικονομικά κριτήρια, δημιουργώντας ζημίες σχεδόν 4 δις. Τα ποσά είναι τεράστια και απειλούν την ίδια την ύπαρξη τους.
Σε οποιαδήποτε στοιχειωδώς ανοιχτή καπιταλιστική οικονομία και κοινωνία θα είχε τεθεί ευθέως θέμα διαχείρισης και ολικής αναδιάρθρωσης των αποτυχημένων αυτών τραπεζών. Στην Ελλάδα δεν ακούγεται κουβέντα. Ακόμη κι αν η Εθνική έχει νέα Πρόεδρο και νέο Διευθύνοντα Σύμβουλο από το Μάρτιο του 2015, αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να ανοίξει η δημόσια συζήτηση για το τι πραγματικά απαιτείται και οι τράπεζες να πάψουν να προσβλέπουν στην γενναιοδωρία του “κακού” Δημοσίου για να καλύψουν τα κεφαλαιακά τους κενά. Οι φιλότιμες προσπάθειες των ΜΜΕ, όπου παρεπιδημούν οι υπερασπιστές του Ιδιωτικού τομέα και οι φίλοι των τραπεζών, για να μας πείσουν ότι η ανάπτυξη περνάει μέσα από την εμπέδωση του ιδιωτικού χαρακτήρα του συστήματος φέρνουν ιλαρότητα.
Για να μη μακρηγορώ. Μετά από πέντε χρόνια Μνημονίων το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι ίσως το πιο συγκεντρωτικό της Ευρώπης – τέσσερις τράπεζες το ελέγχουν πλήρως. Η μεγαλύτερη, η Πειραιώς, έχει τα πλέον ακανθώδη προβλήματα διαχείρισης και τις μεγαλύτερες κεφαλαιακές ανάγκες. Πως ακριβώς τα κατάφερε αυτή η τράπεζα να βρεθεί στην κορυφή του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, όταν δάνειζε καταφανώς χωρίς επαρκή κριτήρια σε μεγάλες επιχειρήσεις και εκμεταλλεύτηκε την κυπριακή κρίση; Η πλέον ιστορική, η Εθνική, έχει επίσης προβλήματα διαχείρισης και κεφαλαίων, ενώ προχωρεί σε άμεση συρρίκνωση της διεθνούς της παρουσίας πουλώντας την τουρκική θυγατρική της. Η διεθνοποίηση του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου τελειώνει άδοξα.
Οι αποτυχημένες τράπεζες ζητούν για μια ακόμη φορά τη βοήθεια του ελληνικού λαού, αφού όμως πρώτα αιτηθούν τα χρήματα ιδιωτών επενδυτών. Και ποιοι θα είναι αυτοί; Όχι φυσικά Έλληνες διότι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι που επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι ουσιαστικά το απαγορεύουν. Ποιοι ξένοι όμως θα επενδύσουν στις ελληνικές τράπεζες σήμερα; Μα ο κ. Πρεμ Γουάτσα της Φαίρφαξ και άλλοι από επενδυτικά ταμεία της ιδίας ολκής, που ήδη μπήκαν στην ουρά. Ο κερδοσκοπικός αυτός εσμός περιφέρεται από χώρα σε χώρα σε αναζήτηση γρήγορου κέρδους. Στην Ελλάδα πιθανότατα θα αναζητήσει γρήγορα κέρδη από τη διαχείριση του τεράστιου χαρτοφυλακίου των προβληματικών δανείων, με ότι αυτό σημαίνει για τους δανειολήπτες.
Το τραπεζικό σύστημα που πλέον θεμελιώνεται στη χώρα μας με το τρίτο Μνημόνιο είναι απολύτως ολιγοπωλιακό και χωρίς λογική ανάπτυξης. Οι πολιτικές του προσβάσεις είναι γιγαντιαίες, οι άνθρωποι και οι μηχανισμοί που το ελέγχουν παραμένουν ακλόνητοι. Δεν υπάρχει τίποτε αριστερό στην τραπεζική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση και καμία σχέση με το πάλαι ποτέ πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Το χειρότερο όμως είναι ότι οι τράπεζες δεν πρόκειται να στηρίξουν την ανάπτυξη, ενώ το ίδιο τους το μέλλον διαγράφεται εξαιρετικά αβέβαιο, καθώς και πάλι μαζεύονται σύννεφα κρίσης στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το τρίτο Μνημόνιο θα ολοκληρώσει το έργο των μνημονιακών μαθητευόμενων μάγων, εγχωρίων και ξένων.