Δεν είμαι διατεθειμένος να γράψω πολλά για τη σημερινή επέτειο των 90 ετών απ’ τη μέρα που η Σμύρνη χάθηκε.Τρία πράγματα θα αναφέρω, ουσιώδη κατ’ εμέ για την πόλη, την ιστορία της και το μέγεθός της. Για μια πόλη που επί αιώνες ήταν το 3ο μεγαλύτερο αστικό κέντρο του Ελληνισμού, μετά την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη.
1) η μακαρίτισσα η γιαγιά μου – που εκδιώχθηκε από τον τόπο της με την Ανταλλαγή σε μεγάλη ηλικία, άρα θυμόνταν πολλά – έλεγε μια φράση που κυκλοφορούσε ευρέως μεταξύ του ελληνικού πληθυσμού της Μικρασίας επί δεκαετίες πριν την Καταστροφή: «Η Πόλη κι αν καεί, η Σμύρνη θα τη φτιάξει».
Τέτοια πόλη ήταν η Σμύρνη, τέτοιο το οικονομικό της μέγεθος, τόσο μεγάλη ήταν η αίγλη και η δύναμή της στον τότε Ελληνικό Κόσμο.
2) το βιβλίο του Αμερικανού πρόξενου στη Σμύρνη (την εποχή της Καταστροφής) George Horton. Ο πρωτότυπος τίτλος του είναι «The blight of Asia» και στα ελληνικά μπορείτε να το βρείτε από τις Εκδόσεις «Εστία» (κυκλοφόρησε το 1980). Γράφει πολλά ο Αμερικανός, που δεν πρόκειται να τα δούμε σε κανένα σχολικό βιβλίο ιστορίας. Αν δούμε κάτι, αυτό θα είναι αποσπασματικό.
3) το άρθρο 66 της Συνθήκης των Σεβρών, που υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920. Σύμφωνα με αυτό παραχωρούνταν προσωρινά, σε Ελληνική Διοίκηση, μια τεράστια έκταση 17.452 τετρ. χλμ. Περιελάμβανε τη Σμύρνη και τη γύρω από αυτή περιοχή. Όμως η βλακεία, η ανικανότητα αλλά κυρίως η ματαιοδοξία πολιτικών, στρατιωτικών και του Παλατιού οδήγησε την Ελλάδα εκτός της περιοχής αυτής από το 1921 και έπειτα, σε μια πορεία προς την ενδοχώρα. Γιατί αυτοί οι χαρακτηρισμοί; Μα γιατί σε άλλο άρθρο της ίδιας Συνθήκης προβλέπονταν η διενέργεια δημοψηφίσματος μεταξύ των κατοίκων για το αν ήθελαν μονιμοποίηση της ελληνικής διοίκησης ή όχι. Σε πέντε (5) χρόνια. Δηλαδή το 1925. Και σε μια περιοχή αμιγώς ελληνική (με το ξένο στοιχείο να μην ξεπερνά σε ποσοστά το 15-20% του συνολικού πληθυσμού) ήταν προδιαγεγραμμένο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και φυσικά το (Ελληνικό) μέλλον της Ιωνίας και της Μικρασίας γενικότερα.
Οι ξένοι φοβήθηκαν μια Ελλάδα που θα είχε στην κατοχή της το μεγαλύτερο μέρος της Μικρασίας (και με πληθυσμό Ελληνικό να κατοικεί σε αυτή). Είχαν ήδη τεμαχίσει την περιοχή σε ζώνες επιρροής και στο τέλος – από το καλοκαίρι του 1921 και έπειτα – οι συσχετισμοί άλλαξαν. Βγάλαμε και εμείς τα μάτια μας μόνοι μας, οπότε ήρθε η ζυγαριά και έγειρε.