Σε λίγες μέρες θα γιορτάσουμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, του θρυλικού ΟΧΙ. Η εποποιία του ελληνικού στρατού και λαού που ξεκίνησε με αυτή την άρνηση ενάντια στο φασισμό, ήταν εξωπραγματική και απροσδόκητη.
Βέβαια μελετώντας επιδερμικά τα πράγματα, στεκόμαστε στην ηρωική άμυνα του στρατού, στο θαύμα της Πίνδου, ενθουσιαζόμαστε με τη θυελλώδη αντεπίθεση που απέβλεπε στο “να ρίξει τους Ιταλούς στη θάλασσα” και καταλήγουμε στη πισώπλατη επίθεση των Γερμανών που έφερε την συνθηκολόγηση και τα μαύρα χρόνια της κατοχής.
Ξεχνούμε βέβαια επιδεικτικά τους 7.967 νεκρούς του πολέμου που περιμένουν αυτούς για τους οποίους θυσιάστηκαν να τους αποδώσουν τις ελάχιστες τιμές. Ένα απλό, λιτό μνήμα και ίσως ένα λουλούδι την ημέρα της επετείου.
Όμως γι’ αυτό το ζήτημα θα επανέλθω σε επόμενο κείμενο με καινούργια στοιχεία και ελπιδοφόρες εξελίξεις.
Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας.
Υπάρχουν λοιπόν πάντα κάποιες αθέατες πλευρές και γεγονότα που επηρεάζουν και καθορίζουν τις εξελίξεις, όπως και υπάρχουν άνθρωποι που με τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους, είναι οι ήρωες αυτών των εξελίξεων.
Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που με τις πρωτοβουλίες άλλαξαν τον “ρου των γεγονότων” και παραμένουν αφανείς καθώς κάποιοι άλλοι περισσότερο προβεβλημένοι εισέπραξαν τη δόξα και την αναγνώριση σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν που άξιζαν.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και με τη καθιερωμένη βουτιά στο παρελθόν, ας ανατρέξουμε στο 1939 για να εξετάσουμε τι ήταν αυτό που ουσιαστικά δημιούργησε την εποποιία του στρατού μας στην Ήπειρο και στην Αλβανία.
Πριν όμως από αυτό ας δούμε ορισμένα ορόσημα που κατά τη γνώμη μου είναι απαραίτητα:
Στις 28 Οκτωβρίου 1922 ο Μουσολίνι οργανώνει τη Marcia su Roma (Πορεία προς τη Ρώμη) και στις 31 Οκτωβρίου 100.000 Μελανοχίτωνες, (κάτι που σήμερα αμφισβητείται) μέλη των Φασιστικών Φαλάγγων, εισέρχονται στη Ρώμη και παρατάσσονται απέναντι από την αστυνομία και τους Κυανοχίτωνες του βασιλικού στρατού. Ο Βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ (Vittorio Emanuele III), αδυνατώντας να ελέγξει την κατάσταση και με την απειλή του εμφυλίου να επικρέμαται πάνω από τη χώρα, παραδίδει την εξουσία στον Μουσολίνι, ορίζοντάς τον πρωθυπουργό.
Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο 85χρονος Στρατάρχης Χίντενμπουργκ, Πρόεδρος της Γερμανίας επηρεασμένος από το εθνικιστικό κλίμα που κυριαρχεί, πιστεύοντας ότι έτσι θα μπορεί να ελέγξει τους εθνικοσοσιαλιστές, καλεί τον Χίτλερ να αναλάβει την καγκελαρία. Έτσι ο Αδόλφος Χίτλερ διορίζεται καγκελάριος της Γερμανίας. Η διαδικασία αναρρίχησης των Εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία ονομάζεται και Machtergreifung.
Στα Βαλκάνια πάλι ίσχυε το “Βαλκανικό σύμφωνο” που είχε συνάψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς και το σύμφωνο φιλίας με την Ιταλία που είχε υπογραφεί από τον Μουσολίνι και τον Βενιζέλο. Βέβαια οι συνθήκες αυτές ελάχιστα θα βοηθούσαν τη χώρα μας αν δεχόταν επίθεση από μεγάλη δύναμη, πράγμα που έγινε τελικά.
Στην Ελλάδα που προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της Μικρασιατικής καταστροφής αλλά και να ξεφύγει από τις συνέπειες της χρεωκοπίας του 1932, η κατάσταση δεν ήταν ευοίωνη.
Από το 1935 στρατιωτικό πραξικόπημα στο οποίο πρωταγωνίστησε ο αρχηγός του Γ.Ε.Σ. Αλέξανδρος Παπάγος
επανέφερε τη Βασιλεία και τον Γεώργιο Β’ Γλύξμπουργκ. Ο Γεώργιος μετά αφού απέπεμψε τον Γ. Κονδύλη που είχε πρωθυπουργικές φιλοδοξίες επιτρέπει στον καλό φίλο της Δυναστείας Ιωάννη Μεταξά να εγκαθιδρύσει δικτατορία και να κυβερνά η χώρα απολυταρχικά κατά τα πρότυπα της Γερμανίας του Χίτλερ και της Ιταλίας του Μουσολίνι (με την Υψηλή επιστασία του φυσικά).
Ο Γεώργιος Β’ βέβαια είχε απομακρυνθεί από την γερμανική επιρροή και τόσα δεινά επισώρευσε η πολιτική του πατέρα του (Κωνσταντίνος Α’) και ήταν θερμός θιασώτης της Αγγλικής πολιτικής
Θα περίμενε βέβαια κανείς η Ελλάδα να προετοιμάζει πυρετωδώς το στρατό της καθώς οι εξελίξεις στην Ευρώπη προϊδέαζαν για ένα δεύτερο γύρο αναμετρήσεων και ανακατατάξεων. Ο Ελληνικός στρατός είχε χάσει στη Μ. Ασία μεγάλο μέρος του οπλισμού του. Δυστυχώς σχεδόν καμιά Κυβέρνηση δεν ενδιαφέρθηκε γι’ αυτό το ζήτημα εκτός από το Δικτάτορα ΘεόδωροΠάγκαλο.
Στους 14 μήνες που διήρκεσε η διακυβέρνησή του ο Θ. Πάγκαλος παρήγγειλε πολεμικό υλικό αξίας ενός δισεκατομμυρίου δραχμών.
Τότε αποκτήθηκαν 7.752 πολυβόλα και οπλοπολυβόλα Χότσκις Τσεχοσλοβακίας, 468 πυροβόλα Σκόντα Τσεχοσλοβακίας, 125.000 τυφέκια Μάνλιχερ από την Στάγιερ Αυστρίας και άφθονο άλλο υλικό.
Αρκεί να σημειωθεί πως η Κυβέρνηση του (Στρατηγού) Μεταξά αγόρασε μόνο 134 αντιαεροπορικά, 313 όλμους, 600 πολυβόλα Χότσκις, μερικά αντιαρμαικά και μερικά αυτοκίνητα.
‘Ετσι ο Ελληνικός στρατός θα αντιμετώπιζε την Ιταλική στρατιωτική μηχανή με τα όπλα που αγόρασε ο Πάγκαλος ο 1926 και αυτά που είχαν σωθεί από τη Μ. Ασία.
Όταν στις 7 Απριλίου 1939 τα Ιταλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Αλβανία η Ελληνική Κυβέρνηση αιφνιδιάζεται και αναθέτει στη ΙΧ Μεραρχία Κοζάνης να “λάβη όσα μέτρα κατά την κρίση της ενόμιζεν αναγκαία…προς αντιμετώπισιν της κατάστασης”. Όλα αυτά χωρίς να ενημερώσει το Β’ Σώμα Στρατού στο οποίο υπάγονταν η Μεραρχία!!!!
Τότε λοιπόν σ’ αυτή την κατάσταση πανικού και ανοργανωσιάς συμβαίνει και το εξής περιστατικό. Με την εισβολή των Ιταλών ο Αλβανός Βασιλιάς Αχμέτ Ζώγου καταφθάνει με την ακολουθία του, μεταφέροντας και το χρυσό της χώρας του στη Λάρισα. Στο ξενοδοχείο “Ολύμπιον” όπου διαμένει, τον επισκέπτονται δύο Ελληνες αξιωματικοί. Ο Δημήτρης Μαχάς επιτελάρχης του Β’ ΣΣ και Ο Κωνσταντίνος Τζήμας δ/ντής του Γραφείου επιχειρήσεων.
Στη συζήτηση που ακολούθησε οι Έλληνες Αξιωματικοί ρωτούν και παίρνουν πολλές πληροφορίες για τα Ιταλικά στρατεύματα και όχι μόνο.
“Μήπως έχετε χάρτες της Αλβανίας;” Ρωτούν
“Ναι” αποκρίνεται ένας Αλβανός Αξιωματικός.
“Μπορείτε να μας δώσετε από αυτούς;” ξαναρωτούν οι Έλληνες.
Πρόθυμα οι Αλβανοί δίνουν τους χάρτες σε κλίμακα 1: 50.000 που ανατυπώθηκαν άμεσα. Έτσι βρέθηκε ο στρατός μας με χάρτες της Αλβανίας και ευτυχώς που οι Αξιωματικοί παράκουσαν τη σχετική εντολή του ΓΕΣ να αποφύγουν τη συνάντηση με τους Αλβανούς. Το περιβόητο Επιτελείο μάλλον ετοιμαζόταν για πόλεμο ολίγων ημερών “για την τιμή των όπλων”.
Στις 21 Μαΐου 1940 ο Μεταξάς μιλώντας στους Αντιστρατήγους Παπάγο, Δράκο, Παπαδόπουλο, Κοσμά και Τσολάκογλου είπε: “Εάν δε, πρόκειται να πολεμήσωμεν κατά τινός μεγάλης Δυνάμεως, αι δυνατότητές μειούνται εφ’όσον αύτη θα είναι εξοπλισμένη με όλα τα συγχρονα μέσα. Διάρκεια 15-20 ημερών υπολογίζεται καθ’ην θα αντιταχθώμεν σθεναρώς, θα δείξωμεν τας αρετάς μας και θα πέσωμεν ενδόξως!!!”.
(Και να σκεφθεί κανείς πως τις απόψεις του Μεταξά για την Μικρασιατική εκστρατεία επικαλούνται πολλοί για να καταδικάσουν την πολιτική του Εθνάρχη Ελ. Βενιζέλου.)
Για την απόκρουση της Ιταλικής επίθεσης το ΓΕΣ κατάρτισε το περιβόητο σχέδιο ΙΒ. Το σχέδιο αυτό τοποθετούσε την γραμμή άμυνας στη θέση Ζυγός Μετσόβου-Όρλιακας όρος-Καρπερό- Αλιάκμονας ποταμός-Σέρβια-Βέρμιο-Βεγορίτιδα λίμνη-Καϊμακτσαλαν όρος.Η πρωτοβουλία για έναρξη επιχειρήσεων αφηνόταν στην Ιταλία και εάν επιτίθονταν και η Βουλγαρία θα γίνονταν σύμπτυξη στον Όλυμπο και κατόπιν στην Όθρυ.
Το σχέδιο ΙΒ εγκατέλειπε το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας και την Ήπειρο στους Ιταλούς δίνοντάς τους το δικαίωμα να καταλάβουν αμαχητί τις πόλεις Γιάννενα, Μέτσοβο, Άρτα, Κασταριά, Γρεβενά, Φλώρινα, Κοζάνη. Επίσης εγκατέλειπε την Πίνδο και τα βουνά της Ηπείρου καθιστώντας προβληματικό τον εφοδιασμό του μετώπου καθώς ο δρόμος από Αγρίνιο –Ναύπακτο ήταν ακατάλληλος και ο δρόμος Κατάρας- Καλαμπάκας είχε εγκαταλειφθεί ομοίως στους επιτιθέμενους. Ο Στρατηγός Καθενιώτης έγραψε αργότερα “……Με την ανωτέρω λύσιν το Επιτελείον … εγκαταλείπει τας υπερόχους ορεινάς γραμμάς της Ηπείρου, της Πίνδου και ης Καστοριάς και σκοπεύει να καλυφθεί όπισθεν των ποταμίσκων Αράχθου και του Αλιάκμονος ως εάν επρόκειτο να καλυφθεί όπισθεν του Βόλγα”.
Το σχέδιο ΙΒ κοινοποιήθηκε στις μεγάλες μονάδες τον Μάιο του 1939 για να προσαρμόσουν τις ενέργειές τους.
Οι διοικήσεις του Β’ Σ.Σ. και της VIIIης Μεραρχίας διαφώνησαν. Η πρώτη ζήτησε από το ΓΕΣ να μη παρατάξει τις δυνάμεις του αμυντικά στην ζώνη Μέτσοβο – Αλιάκμονας – Σέρβια, αλλά να τις ανεβάσει στην Πίνδο. Από εκεί, είπε, θα έχει την δυνατότητα να ενεργήσει επιθετικά και να πλευροκοπήσει τον ιταλικό στρατό. Η VIII Μεραρχία ζήτησε να μη συμπτυχθεί στον Κάτω Άραχθο, αλλά να παραμείνει και να πολεμήσει στον ορεινό όγκο της Ηπείρου, που αποτελεί φυσικό οχυρό. Στην ερώτηση “γιατί διαφώνησε με το σχέδιο για άμυνα;” ο διοικητής του Β’ Σ.Σ. Δ. Παπαδόπουλος απάντησε:
– Πρώτο, το σχέδιο για άμυνα αφαιρούσε προκαταβολικά από τον ελληνικό στρατό κάθε δυνατότητα επιθετικής ενέργειας. Και δεύτερο, παραχωρούσε στον εχθρό μεγάλο μέρος από το πάτριο έδαφος, το πλέον ορεινό, και τον διευκόλυνε να βγει με το πρώτο άλμα στις οδικές αρτηρίες προς Κοζάνη και προς Γιάννενα, όπου θα χρησιμοποιούσε τα μηχανοκίνητα στα οποία και υπερτερούσε.
Και πρόσθεσε:
– Όταν υποχωρεί ένας στρατός καταλαμβάνεται, αναπόφευκτα από απαισιοδοξία. Αντί, λοιπόν, να υποχωρούμε να εκτελέσουμε αντρίκια και ελληνικά το καθήκον μας. Αυτό και σε μας άφησε ελπίδες για κάποια νίκη, έστω και προσωρινή, και στον εχθρό θα κόστιζε, έστω και αν μας νικούσε.
Ο Παπαδόπουλος, γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1889. Ανήκε στους αξιωματικούς με την μεγαλύτερη πολεμική πείρα. Πολέμησε το 1912 – 13, νεαρός ανθυπολοχαγός πυροβολικού, μπήκε με τους πρώτους νικητές στην Θεσσαλονίκη, αποβιβάστηκε με τους πρώτους στην Μ. Ασία και γεύτηκε και όλη την πίκρα από την υποχώρηση και την καταστροφή. Από τη Σμύρνη έφυγε με τους τελευταίους. Προήχθη σε αντιστράτηγο και εξάντλησε όλη την ιεραρχία σε ηλικία 47 χρονών. Ήταν από τους νεαρότερους στρατηγούς. Είχε μάθει τον πόλεμο στα πεδία των μαχών, αλλά είχε και πλούσια θεωρητική κατάρτιση.
Ο στρατηγός Δ. Μαχάς, όταν ρωτήθηκε “γιατί ήταν προτιμότερη η επιθετική ιδέα;” απάντησε: Το σχέδιο του ΓΕΣ όριζε να αμυνθούμε στον Αλιάκμονα, εγκαταλείποντας την Πίνδο. Αλλά η Πίνδος κατέχει στρατηγική θέση στην Ελλάδα. Προσφέρεται στις ελληνικές δυνάμεις να την χρησιμοποιήσουν ως ορμητήριο επιθέσεως εναντίον του εισβολέα.
Ο Μαχάς καταγόταν από το Μεσολόγγι. Τριτοετής φοιτητής νομικής επιστρατεύθηκε το 1913. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, διακρίθηκε, εκπαιδεύτηκε στη σχολή της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής. Γαλλομαθής τοποθετήθηκε διερμηνέας στους Γάλλους επιτελείς του Μακεδονικού Μετώπου. Αυτοί επέλεξαν την Πίνδο ως την καταλληλότερη βάση για επίθεση των συμμαχικών δυνάμεων εναντίον των γερμανικών, αν τυχόν επιχειρούσαν εισβολή στην Ελλάδα. Με τους Γάλλους ο Μάχας επισκέφθηκε αρκετές φορές την Πίνδο. Συνταγματάρχης το 1938, επιτελάρχης του Β’ Σ.Σ., εκλήθη να αξιοποιήσει τις γνώσεις του γι’ αυτήν. Ήταν και ο Μαχάς πολεμιστής. Έλαβε μέρος σε αρκετές σπουδαίες μάχες στη Μακεδονία και στην Μ. Ασία.. Αδυναμία του ήταν η “στρατηγική”. Την μελετούσε συνεχώς, έγραψε σχετικό βιβλίο και υπερηφανευόταν ότι την διδάχθηκε από τον Θ. Πάγκαλο. Τον θεωρούσε “τον μεγαλύτερο στρατηγικό της Ελλάδας μετά τον Καραϊσκάκη και Κολοκοτρώνη”.
Ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος τζήμας, στην ερώτηση για την επιθετική ιδέα, απάντησε:
– Οι προκλήσεις της Ιταλίας ερέθιζαν τον πατριωτισμό των αξιωματικών και τους εξόργιζαν εναντίον της. Το σώμα των Ελλήνων αξιωματικών στο σύνολό του επιθυμούσε να καταφερθεί επιθετικά ένα παραδειγματικό πλήγμα στην Ιταλία.
Ήταν και ο Τζήμας έμπειρος πολεμιστής. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρήκε δικηγόρο στην Αθήνα. Επιστρατεύτηκε το 1918. Πολέμησε στην Μακεδονία, ονομάστηκε αξιωματικός επ’ ανδραγαθία, νομιμοποιήθηκε και συνέχισε στην Μ. Ασία. Φοίτησε, κατόπιν, σε στρατιωτικά σχολεία και πλούτισε την πείρα του με θεωρητική κατάρτιση. Ταγματάρχης το 1938 τοποθετήθηκε διευθυντής του γραφείου επιχειρήσεων του Β’ Σ.Σ. Ήξερε, κι ο Τζήμας, από βουνά. Καταγόταν από τα Κουκούλια Άρτας. Νεαρός ανεβοκατέβαινε, κάθε χρόνο, μερικές φορές τα Τζουμέρκα και τον Ασπροπόταμο, για να πηγαίνει στα Τρίκαλα και να φοιτά στο εκεί γυμνάσιο. Στη διαμόρφωση, λοιπόν, της ιδέας επιθετικής ενέργειας του Β’ Σ.Σ. μετείχε και δικηγόρος.
Η VIIIη Μεραρχία διεφώνησε, όπως αναφέρθηκε, με το σχέδιο του ΓΕΣ για άμυνα. Διοικητής της ήταν ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, παλιός πολεμιστής, γενναίος, θετικός απλός και ήρεμος, όπως περιγράφεται από γνωστούς του. Ο αντισυνταγματάρχης πεζικού Χαρίλαος Δρίβας ήταν επιτελάρχης της, και ο ταγματάρχης πεζικού Παναγιώτης Πετρουτσόπουλος διευθυντής του γραφείου επιχειρήσεων, παλιοί πολεμιστές αμφότεροι. Η διοίκηση της μεραρχίας διατύπωσε τις αντιρρήσεις της και με υπόμνημα. Τα κύρια σημεία του είναι: Πρώτο, το ορεινό και δύσβατο έδαφος της Ηπείρου δεν επιτρέπει στους Ιταλούς να παρατάξουν πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις από τους Έλληνες. Έτσι ο συσχετισμός των δυνάμεων εκεί δεν θα είναι συντριπτικά υπέρ των Ιταλών. Δεύτερο, με αυτό το έδαφος και με αυτόν τον συσχετισμό δύναται η VIIIη Μεραρχία να αντιμετωπίσει τον εισβολέα και να περάσει σε αντεπίθεση. Αντιθέτως, σύμπτυξη της μεραρχίας στον Κάτω ρου του Αράχθου, σε βάθος 150 – 200 χιλιομέτρων, περικλείει βέβαιο κίνδυνο διαρροής των μαχητών της, ενώ το ορεινό και βαραθρώδες έδαφος της Ηπείρου θα εγκαταλειφθεί και ο πόλεμος θα μεταφερθεί στο πεδινό, στο οποίο ο εχθρός θα υπερτερεί σε μηχανοκίνητα και αεροπορία.
Επί πλέον το Β’ Σ.Σ. και η VIIIη Μεραρχία υποστήριξαν ότι ο ιταλικός στρατός θα καταβάλλει την κύρια προσπάθειά του στην Ελαία – Γιάννενα και στην Πίνδο και όχι στη Φλώρινα – Κοζάνη, όπως προβλέπει το σχέδιο του ΓΕΣ.
Οι προτάσεις του Β’ Σ.Σ. και της VIIIης Μεραρχίας απορρίφθηκαν από το ΓΕΣ. Οι ηγεσίες των δυο αυτών μονάδων δεν ξαναέθιξαν το θέμα. “Υπήρχε κίνδυνος να πεισμώσουν στο ΓΕΣ από τυχόν επιμονή και να τις μεταθέσουν”, μας είπε ο Μαχάς.
Τροποποίηση
Όπως η ζωή των ανθρώπων αλλάζει από τύχη, έτσι και η πορεία των γεγονότων μπορεί να αλλάξει από ένα τυχαίο γεγονός. Ο Μεταξάς συνήθιζε να καλεί και να τον ενημερώνουν για τις προετοιμασίες των μεγάλων μονάδων οι εκπρόσωποί της, όταν κατέβαιναν στην Αθήνα υπηρεσιακά. Έτσι όταν βρέθηκε στην Αθήνα ο Μαχάς του είπε.
– Οι Ιταλοί, κύριε Πρωθυπουργέ, είπε, δεν είναι δυνατόν να στραφούν προς Φλώρινα – Κοζάνη. Θα πάνε προς Ελαία – Γιάννενα. Αλλά έτσι προσφέρεται στο Δεύτερο Σώμα Στρατού να τους επιτεθεί από την Πίνδο και να τους πλήξει πλευρικά.
Παλιός αξιωματικός ο Μεταξάς αντιλήφθηκε αμέσως την σημασία του ελιγμού.
– Σταμάτα, λέει στο Μαχά, κατάλαβα. Θέλω, όμως, να μου πεις: πού θα βρούμε τόσες δυνάμεις για να τις ανεβάσουμε στην Πίνδο και να αντιμετωπίσουμε μια αυτοκρατορία 45 εκατομμυρίων;
Μελετημένος ο Μαχάς απάντησε: Το έδαφος στην Πίνδο δεν χωράει όλη την ιταλική αυτοκρατορία, θα αναγκαστεί να στείλει εκεί τόσο στρατό σχεδόν όσο και εμείς. Επί πλέον στην Πίνδο η ιταλική αυτοκρατορία θα αναγκαστεί να πολεμήσει με μουλάρια και όχι με μηχανοκίνητα. Γέλασε ο Μεταξάς και είπε
– Αν σε άκουγε από καμιά μεριά ο Παπάγος, άλιμονό σου.
(αυτό ειπώθηκε γιατί οι του επιτελείου δεν συνήθιζαν να συζητούν αντίθετες από τις δικές τους)
Ο Μεταξάς κοίταξε καλά τον Μαχά και ρώτησε:
– Και δεν μου λες; Τι πρέπει να γίνει;
– Να αφήσουν, κύριε πρωθυπουργέ, το Δεύτερο Σώμα Στρατού να ανεβεί στην Πίνδο και να πολεμήσει εκεί, αντί να παραταχθεί στο Καρπερό – Αλιάκμονα – Σέρβια.
Ο Μεταξάς συμφώνησε αλλά φαίνεται πως η συγκατάθεσή του δεν αρκούσε. Έπρεπε να πεισθεί και το ΓΕΣ, ώστε να μην περιλάβει στο σχέδιό του για επιθετική ενέργεια στην Πίνδο. Τι επακολούθησε στην Αθήνα, άγνωστο. Το καλοκαίρι, όμως, του 1939 επισκέπτεται ο Παπάγος τις έδρες μεγάλων μονάδων. Στην Λάρισα, ο Διοικητής του Β’ ΣΣ Παπαδόπουλος και ο Μαχάς προσπαθούν να πείσουν τον Παπάγο για την ορθότητα ης πρότασής τους. Την επομένη συνοδεύει τον Παπάγο στα Γιάννενα ο Μαχάς. Σταματάνε στην Κατάρα και από εκεί καταδεικνύει τοποθεσίες και υποστηρίζει “επί του εδάφους” τα επιχειρήματα του Παπαδόπουλου. Στα Γιάννενα, η διοίκηση της VIIIης Μεραρχίας ανέπτυξε στον Παπάγο τις απόψεις της για να μη εγκαταλειφθεί η Ήπειρος και να μη συμπτυχθεί στον Κάτω Άραχθο.
Τον Σεπτέμβριο του 1939 το ΓΕΣ μετά από την πίεση του Β’ΣΣ και της VIII Μεραρχίας τροποποίησε το σχέδιο του έτσι ώστε, μπροστά από την γραμμή κυρίας αντιστάσεως, την ΙΒ, δηλαδή μπροστά από Μέτσοβο – Όρλιακα – Καρπερό – Σέρβια, σχεδίασε μια νέα αμυντική γραμμή, την ΙΒα, στην τοποθεσία Ελαία – Γκραμπάλα – Σμόλικας – Κάντσικο – Καστάνιανη – Οξυά – αλβανική μεθόριος. Η τροποποίηση υιοθετούσε μερικώς την ιδέα ενεργείας του Β’ Σ.Σ. Δεχόταν, δηλαδή να ανεβάσει αυτό δυνάμεις του στην Πίνδο, αλλά να τις εγκαταστήσει και πάλι αμυντικά στην γραμμή ΙΒα.
Μετά την τοποθέτηση της προωθημένης γραμμής αμύνης ΙΒα, ο σωματάρχης Παπαδόπουλος, ο επιτελάρχης του Μαχάς, ο διευθυντής του γραφείου επιχειρήσεων Τζήμας, ο βοηθός του Κότσιαλος, λοχαγός πυροβολικού, καταστρώνουν τώρα σχέδια για ενέργεια στην Πίνδο.
Όταν το πρωί ης 28ης Οκτωβρίου τα Ιταλικά στρατεύματα επιτέθηκαν οι Ελληνικές δυνάμεις δεν αιφνιδιάστηκαν. Οι κινήσεις τους είχαν γίνει αντιληπτές δύο ημέρες πριν. Έτσι τις πρώτες μέρες αντιμετωπίζουν τον εχθρό με πυρά και καταστροφές σε δρόμους και γεφύρια. Οι Ηπειρώτες μαχητές συμπτύσσονται οργανωμένα στην τοποθεσία Ηγουμενίτσα – Καλαμάς Ελαία – Γκραμπάλα. Εκεί είχε τάξει τις δυνάμεις του ο Στρατηγός Κατσιμήτρος.
Το βράδυ της 1ης Νοεμβρίου 1940 λαμβάνει από το ΓΕΣ την εξής διαταγή: “Παρακαλώ να έχετε υπ’ όψιν σας ότι η αποστολή σας είναι η κάλυψις του θεάτρου Δυτικής Μακεδονίας και απόφραξις της εξ Ηπείρου …. Οδεύσεως..” δηλαδή διατάζεται σύμπτυξη της Μεραρχίας στον κάτω ρου του Αράχθου στην Άρτα.
Ο Κατσιμήτρος στάθηκε ανυπάκουος: “Εγώ θα πολεμήσω στο Καλπάκι. Πιστεύω ότι έτσι θα δώσω καιρό στους άλλους να κάνουν την επιστράτευση. Και τότε αν θέλουν, ας έρθουν οι “κάτω” να μας σώσουν. Ή αν δεν θέλουν, ας μας αφήσουν να πεθάνουμε εδώ”.
Ο Κατσιμήτρος πίστευε ση νίκη. Είπε: “Τον αντίπαλο θα τον νικήσουμε εδώ. Ξέρω πως πολεμάει. Τον γνώρισα στον Μαίανδρο ποταμό, στη Μ. Ασία”.
Και υπαγόρευσε την ιστορική διαταγή που κατέληγε ως εξής:
“Μνήμονες της ιστορίας ημών και των παραδόσεών μας, ας δείξωμεν εις τους πιθανούς αντιπάλους ότι ούτε το πλήθος ούτε η υλική ισχύςφέρουν νίκην αλλά αι ψυχικαί δυνάμεις και η στερρά πεποίθησις διά την νίκην και ο δίκαιον του αγώνος μας, διότι θα αγωνισθώμεν υπέρ βωμών και εστιών. Η τιμή των Ελληνικών όπλων απαιτεί όπως οιονδήποτε τμήμα, εις οιανδήποτε κατάστασιν και εάν ευρεθή, δέον να πολεμήση μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου φυσιγγίου και να θυσιαστεί, άλλ’ ουδέποτε να παραδοθεί”.
Δημήτρης Παπαδόπουλος, Δημήτρης Μαχάς, Κωνσταντίνος Τζήμας, Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, πίστεψαν στη νίκη και άλλαξαν την πορεία των γεγονότων και του πολέμου, κι ας πήραν άλλοι το μεγαλύτερο μέρος της δόξας.
Ας μείνουν αθάνατα τα ονόματά τους.
Με τιμή
Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
Δάσκαλος